مولوی و عرفان | مولوی , مولانا ,مفهوم واژه راز در آثار حافظ, تفسیر , شعر

: ایضاح مفهومی واژه " راز " در بیتی از حافظ :

دل می رود ز دستم صاحبدلان خدا را / دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا

ابتدا باید بین چهار کلمه که در زبان فارسی تقریبا به یک معنا به کار می روند تفکیک قائل شویم :

الف) مسئله ( problem) : مسئله نادانسته ای است که با تحقیق و جست و جو در منابع معرفت بخش به دانسته تبدیل می شود .

ب) معما ( puzzel ) : معما در واقع مسئله نما است، معما طرح مسئله ای غیر واقعی است که مطابق با وقع جلوه می دهد و برای فریب دادن ذهن و زبان است، مثلا در معمای : در اتاقی دو پدر و دو پسر حضور دارند، در این اتاق چند نفر هست؟، اگر بخواهیم مطابق با واقع و قواعد ریاضی پاسخ دهیم خب دو پسر و دو پدر چهار نفر می شوند اما چون این معما مطابق با واقع نیست و برای فریب کاری است پاسخ آن این می شود که یکی از نفرات هم پدر هست و هم پسر، در اتاق پدربزرگ و پدر و پسری حضور دارند که تعدادشان سه نفر می شود!

ج) راز ( secret ) : دانسته ای بین دو نفر که بر اثر عوامل متفاوتی چون جهل، نفرت، محبت و ... ممکن است فاش بشود و بقیه افراد هم از آن مطلع شوند.

د) راز ( mystrey ) : نادانسته ای که هیچ وقت حتی بر اثر تحقیق و جست و جو در منابع معرفتی به وسیله عقل به دانسته تبدیل نمی شود، موضوع بی پاسخی که توسط هیچ کسی بدان پاسخ داده نمی شود در واقع پاسخی معقول برای آن به هیچ عنوان یافت نمی شود.

به بیت مورد بحث باز گردیم، با توجه به این تفکیک واژه " راز " در بیت ذکر شده مطابق با تعریف سوم یا گزینه ج از تعاریف چهارگانه بالاست. موضوع و دانسته ای بین دو نفر که به دلایلی فاش می شود.

حال مثلا در بیت زیر :
حدیث از مطرب و می گو و راز دهر کمتر جو
که کس نگشود و نگشاید به حکمت این معما را

کلمه " راز " در بیت بالا در حقیقت ( mystrey ) می باشد که با تفکر عاقلانه نمی توان پاسخی برای آن یافت .
با توجه به تفکیک چهار گانه ذکر شده در بالا، می توان تعریف صحیح واژه " راز " را در دواوین شاعران مبتنی بر سیاق( context ) متن، مشخص نمود.

خلاصه مصاحبه ای با مصطفی ملکیان با کمی دخل و تصرف !